Razvoj bioloških nauka kod nas nije moguće odvojiti od imena prof. Siniše Stankovića. Njegova reč, teorijska misao, način definisanja naučne problematike i nastojanja na proučavanju života kao jedinstvene i nedeljive celine, široko su prihvatani i, istovremeno, bili su vodilja za širok krug njegovih sledbenika i učenika. Prof. Stanković je bio istaknuti pedagog, plodan pisac udžbenika, naučnih radova, popularizator nauke, jedan od vodećih neimara celokupnog posleratnog razvitka bioloških nauka kod nas.

Okupivši sve tadašnje naučnike zainteresovane za savremena kretanja u biologiji, udruženim snagama su se borili protiv izolovanosti i zatvorenosti fakulteta i instituta, zalažući se za multidisciplinarno i interdisciplinarno povezivanje. U ovakvoj atmosferi i sa ovakvom idejom u okviru Srpske akademije nauka je 31. maja 1947. godine formiran Institut za ekologiju i biogeografiju, čiji je prvi upravnik i višegodišnji direktor bio prof. Siniša Stanković. Spajanjem Instituta za ekologiju i biogeografiju i Instituta za fiziologiju razvića, genetiku i selekciju 1956. nastao je Biološki institut, čiji je dugogodišnji direktor takođe bio prof. Stanković. Biološki institut je 1968. prvo promenio ime u Institut za biološka istraživanja, da bi 1974. dobio sadašnji naziv Institut za biološka istraživanja „Siniša Stanković“ u čast svome osnivaču i dugogodišnjem direktoru i vizionaru, izuzetnom naučniku i profesoru akademiku Siniši Stankoviću.

Siniša Stankovića (1892–1974), velikan koji je svojim naučnim radom ostavio dubok trag na polju srpske i evropske biološke nauke, jedan od utemeljivača ekološkog pravca u biologiji, član Srpske akademije nauka i umetnosti, profesor Univerziteta u Beogradu, urednik naučnih časopisa, član redakcija i naučnih društava, bio je i svestrano angažovan političar i visoki funkcioner, predsednik Antifašističke skupštine narodnog oslobođenja Srbije (ASNOS), predsednik Prezidijuma Narodne skupštine Srbije, predsednik Akademijskog saveta Jugoslavije, a gajio je i posebnu ljubav prema muzici, svirao je flautu i bio član univerzitetskog kamernog muzičkog udruženja Collegium musicum.

Akademik Siniša Stanković rođen je 26. marta 1892. godine u Zaječaru od oca Đorđa i majke Drage. Osnovnu školu i prva dva razreda gimnazije završio je u Negotinu, a potom se 1906. godine preselio u Beograd gde je srednjoškolsko školovanje završio u Trećoj beogradskoj gimnaziji, 1910. godine. Školovanje je nastavio na Univerzitetu u Beogradu gde izučava zoologiju sa botanikom. Do izbijanja Prvog svetskog rata 1914. godine je apsolvirao, a po izbijanju svetskog rata prekida studije i stupa u srpsku vojsku kao dobrovoljac Dunavskog artiljerijskog puka, a zatim od kraja 1914. služi u Drugom pešadijskom puku „Knjaz Mihailo“ (Gvozdenom puku). U povlačenju srpske vojske i civila, preko Ohridskog jezera i zapadnog dela Makedonije dolazi u Solun, a zatim na ostrvo Krf odakle je sa grupom đaka i studenata 1915. godine prebačen u Francusku. U Francuskoj je nastavio studije i 1918. u Grenoblu, kod profesora zoologije Luja Ležea (Louis Léger), polaže diplomski ispit i završava studije. U Zoološkom zavodu u Grenoblu nastavio je specijalističke studije opšte i primenjene zoologije. Doktorski ispit iz zoologije polaže na Univerzitetu u Grenoblu, juna 1921. Tema doktorske teze bili su morfologija i ishrana mladunaca riba ciprinida, sistematika i distribucija nove vrste kokcidija, parazita slatkovodnih riba („Étude sur la morphologie et la nutrition des alevins de poissons cyprinides – thèse principale; Systématique et répartition des Coccidies des poissons d'eau douce – these complementaire“).

Po povratku u zemlju počinje da radi u Zoološkom zavodu Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu i priključuje se radu grupe naučnih radnika koji su se bavili proučavanjem živog sveta u našim vodama. Već je 1921. postavljen na mesto asistenta u Zoološkom zavodu, naredne godine unapređen je u docenta, a za dve godine u vanrednog profesora. Godine 1934. stekao je zvanje redovnog profesora zoologije, a 12. februara iste godine izabran je za dopisnog člana Srpske kraljevske akademije.

Tokom Drugog svetskog rata i okupacije Siniša Stanković nastavlja da obavlja dužnost redovnog profesora i upravnika Zoološkog zavoda, a od 1941. povereno mu je upravljanje Botaničkom baštom i Zavodom, čime se uz prekide zbog hapšenja bavi do penzionisanja 1942. godine, da bi 1943. bio razrešen i svih dužnosti na Univerzitetu. Odmah potom je ponovo uhapšen, a marta 1944. godine prebačen je u logor na Banjici gde je bio osuđen na smrt. Ipak je uspeo da izbegne presudu i izvuče se i da se kao aktivista uključi u obnavljanje Univerziteta i tako započne svoju političku karijeru. Postavljen je za člana komisije čiji je zadatak bio da se ustanovi stanje na Univerzitet i preduzmu mere obnove Univerziteta. Takođe je postavljen za predsednika Narodnog fronta Beograda i Antifašističke skupštine narodnog oslobođenja Srbije (ASNOS).

Za redovnog člana Srpske akademije nauka izabran je 2. marta 1946. godine na predlog Ž. Đorđevića, M. Milankovića, I. Đaje, A. Bilimovića i V. Miškovića. Posle Drugog svetskog rata postavljen je za redovnog profesora Prirodno-matematičkog fakulteta i redovnu univerzitetsku nastavu je obavljao do 1962. godine.

Sa suprugom Darinkom Đorđević, kojom se oženio u Parizu 1920. godine Siniša Stanković je imao dva sina, Ivana, doktora oftalmologije i Vladana, redovnog profesora obligacionog prava na Pravnom fakultetu u Beogradu.

Celog svog radnog veka Siniša Stanković se bavio pedagoškim radom i bio je omiljen profesor među studentima. Studenti su voleli njegova predavanja zbog načina na koji je govorio, logičnosti i tačnosti u izražavanju. U laboratorijskom radu je bio precizan i strpljiv, što je studentima ulivalo snagu i želju za radom. Siniša Stanković je bio erudita i vizionar. Njegove ideje i teorija su bile smele, a istovremeno je bio pobornik egzaktnog naučnog rada.
Siniša Stanković je bio veoma aktivan u političkom i društvenom životu i bio predan pedagoškom radu, ali je prednost davao nauci i naučnom radu. Na naučni rad Siniše Stankovića veliki uticaj su imale ideje Svetozara Markovića i Čarlsa Darvina koje je popularizovao, ali istovremeno razvijao nove pravce u istraživanju i uvodio nove discipline u nastavu. Aktivno je učestvovao u razvoju prirodnih nauka kod nas sa posebnim zanimanjem za životnu sredinu. Bio je izuzetan posmatrač prirodnih pojava i lako je uočavao dublji smisao u njima, video vezu između organizama i sredine u kojoj žive. Za Sinišu Stankovića živa bića su integrisani sistemi nastali u složenim procesima biološke evolucije. Koliki je naučni doprinos Siniše Stankovića sagledava se u njegovom delu, a ono pokriva niz bioloških oblasti istraživanja: sistematiku, morfologiju, embriologiju, evoluciju, zoogeografiju, ekologiju i teorijsku biologiju.

Izučavanjem živog sveta voda Siniša Stanković je počeo da se bavi tokom studija u Francuskoj. U tom periodu objavio je niz radova o životu nekoliko vrsta slatkovodnih riba. Povratkom u zemlju započeo je dugogodišnja istraživanja na jezerima Balkana, a posebno su važna istraživanja na Ohridskom jezeru. Ohridsko jezero je posebno i značajno zbog svoje velike starosti i velikog broja „živih fosila“, reliktnih oblika živih bića, u njemu, što je upravo profesor Stanković otkrio naučnom svetu. Pored Ohridskog, Siniša Stanković je proučavao živi svet i Prespanskog i Skadarskog jezera, a njegovo ime se u naučnom svetu vezuje sa teorijama o poreklu unutrašnjih voda Balkanskog poluostrva.

U radovima Siniše Stankovića jasno se prepoznaje darvinovski pristup, koji zapravo jeste ekološki. Naime, u vreme kada se Siniša Stanković formirao kao naučnik, ekologija kao nauka doživljava svoj puni zamah. Prateći tokove ove discipline, Siniša Stanković je već 1933. godine objavio knjigu Okvir života u kojoj iznosi osnovna načela ekologije, vizionarski predviđa probleme današnjice i izražava ono što kod nas termin „životna sredina“ podrazumeva. Ova knjiga, mada popularno pisana, sadrži osnovne postavke ekologije kao naučne discipline.

U udžbenika Ekologija životinja (1962), koji po svom sadržaju, materijalu i načinu na koji je pisan, daleko prevazilazi okvire univerzitetskog udžbenika, Siniša Stanković je izneo ideju postepene promenljivosti uslova sredine i zajednica niz rečni tok (umesto do tada opšteprihvaćene teorije o podeljenosti tekućih voda na sektore), koji je znatno kasnije, 1980. godine, od američkih naučnika, publikovana kao čuveni koncept „Rečnog kontinuuma“ – “River Continuum Concept” – Vannote et al., (1980).

Siniša Stanković je u našoj sredini kao naučnik i univerzitetski nastavnik delovao punih pet decenija. Period u kome je živeo okarakterisan je revolucionarnim razvojem prirodnih nauka, posebno biologije. Stanković je bio aktivan učesnik u ovom procesu i borac da se ta dostignuća unesu u našu sredinu, da se ovladavanjem novih saznanja istovremeno da i kreativan doprinos razvoju naše nauke, a kroz sopstvena istraživanja obogati riznica nauke u celini.

Pored biologije, Siniša Stanković je gajio i veliku ljubav prema muzici. Još u rodnom zavičaju svirao je flautu, a kao gimnazijalac je razmišljao da odustane od biologije i posveti se muzici. Ovo, znamo, nije učinio, ali muziku nikada nije u potpunosti napustio. Pohađao je Muzičku školu „Mokranjac“. Posle Prvog svetskog rata u Beogradu je posebno među mladima vladalo veliko interesovanje za muzičku umetnost što nije zaobišlo Sinišu Stankovića. Tako se 1923. godine u kući univerzitetskog profesora Aleksandra Leka sastajao jedan kružok ljubitelja muzike, koji je okupljao muzičare amatere – uglavnom su to bili univerzitetski nastavnici i mnogi poznati ljudi tog vremena – a među njima je bio i Siniša Stanković. Taj kružok je 1925. prerastao u Univerzitetsko muzičko udruženje Collegium musicum koje je svoj prvi javni čas održao 21. aprila 1926. godine u velikoj sali Novog univerziteta (sadašnjeg Filološkog fakulteta). Sa ratom je prestala aktivnost i ovog udruženja, ali Siniša Stanković se nije odvajao od svoje flaute tokom rata i o njegovoj ljubavi prema muzici i pesmi svedočili su njegovi saradnici i prijatelji.

Siniša Stanković je bio član predsedništva SANU u periodu od 1963. do 1966. Bio je član Jugoslovenske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu, Slovenske akademije znanosti i umetnosti u Ljubljani, dopisni član Univerziteta u Grenoblu, Univerziteta „Sv. Kirilo i Metodije“ u Skoplju, Akademije nauke i umjetnosti Bosne i Hercegovine, član Sovjetske akademije nauka i Akademije nauka Bugarske, počasni doktor Univerziteta u Grenoblu i Nansiju, dopisni član Akademije u Nansiju i Masarikove akademiju u Pragu. Bio je predstavnik Jugoslavije u Međunarodnom društvu za teorijsku i primenjenu limnologiju, potpredsednik Međunarodnog limnološkog društva i član redakcije najpoznatijeg i najstarijeg limnološkog časopisa, Archiv für Hydrobiologie. Bio je član Američkog društva za unapređenje nauke, Američkog ekološkog društva, Zoološkog društva Francuske, Čehoslovačke i mnogih drugih. Bio je urednik posebnih izdanja Instituta za ekologiju i biogeografiju SAN, jedan od osnivača Srpskog biološkog društva i njegov prvi predsednik i počasni predsednik Društva ekologa Jugoslavije. Bio je glavni i odgovorni urednik časopisa Arhiv bioloških nauka, osnivač i prvi urednik časopisa Ekologija, glavni urednik časopisa Dijalektika. Intenzivno je radio na uspostavljanju redovne nastave na fakultetima, na organizovanju naučnog rada i osnivanju naučnih institucija. Doprineo je osnivanju Zavoda za biologiju mora u Kotoru, Instituta za biologiju na poluostrvu Vranjini na Skadarskom jezeru, Zavoda za biologiju na Prirodno-matematičkim fakultetima u Sarajevu, Novom Sadu i Prištini.

Za svoj rad prof. Stanković dobio je mnoga priznanja i odlikovanja u zemlji i inostranstvu. Kako je dugi niz godina bio jedan od potpredsednika Međunarodnog društva za teorijsku i primenjenu ekologiju, na XV Svetskom kongresu limnologa 1962. uručena mu je medalja „Einar Naumann“ za doprinos razvoju limnologije u svetu.

Dobitnik je: Ordena Svetog Save IV reda sa poveljom (1930), Ordena narodnog oslobođenja (1944), Ordena bratstva i jedinstva sa zlatnim vencem (1952), Ordena Republike sa zlatnim vencem za naročite zasluge na polju javne delatnosti kojom se doprinosi opštem napretku (1963), Ordena jugoslovenske zastave sa lentom (1972), Ordena zasluga za narod prvog reda. Dobitnik je Sedmojulske nagrade za životno delo (1962), Oktobarske nagrade Beograda (1958), Nagrade AVNOJ-a (1968), Srebrne plakete Čehoslovačke akademije nauka, Plakete Univerziteta u Nansiju (1935), Društva za poljoprivredu i ribarstvo Republike Francuske, Spomen-plakete Beograda (1969), Povelje Srpskog biološkog društva za zasluge na unapređivanju biološke nauke u zemlji (1970), Plakete Univerziteta „Sv. Kiril i Metodij“ – Skopje (1974).

Izvori:

• Todorović M, Popović R. Siniša Đ. Stanković (1892-1974). U: Sarić RM, urednik. Život i delo srpskih naučnika. Beograd: SANU; 2000. Str. 195-264. (Biografije i bibliografije / Srpska akademija nauka i umetnosti ; knj. 6. Odeljenje II, Odbor za proučavanje života i rada naučnika u Srbiji i naučnika srpskog porekla ; knj. 6.
• NAŠIH 70 godina : Univerzitet u Beogradu, Institut za biološka istraživanja "Siniša Stanković" / [urednici Pavle Pavlović, Mirjana Mihailović, Momir Paunović]. - Beograd : Institut za biološka istraživanja "Siniša Stanković", Univerzitet u Beogradu, 2017 (Beograd : Dis publik). - 231 str. : ilustr. ; 30 cm. ISBN 978-86-80335-06-3.